ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ
ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΡΧΑΡΙΔΗ
Ένας από τους λόγιους του Πόντου,που επεδόθησαν εις την μελέτην της γλώσσης και της λαογραφίας της ελληνικωτάτηςεκείνης χώρας, υπήρξε και ο Ιωάννης Παρχαρίδης. Η οικογένειά τους κατήγετο απότην Κρώμνην της Χαλδίας, αλλ’ ο ίδιος εγεννήθη εις την Τραπεζούντα το 1858.Εσπούδασε φιλόλογος εις το Πανεπιστήμιον Αθηνών, εχρημάτισε καθηγητής εις πολλάμέρη και τελευταία εις την Τραπεζούντα, όπου απέθανε το 1910.
Μετά τον θάνατόν του εδημοσιεύθηυπό του Μιχαήλ Δέφνερ το 1926 εις το Δελτίον της Ελληνικής ΛαογραφικήςΕταιρείας τόμ. 9 σελ. 109-151 μια ενδιαφέρουσα μελέτη του «Περί των εν Όφειασμάτων». Είναι δε ο Όφις περιφέρεια δεκατέσσαρες περίπου ώρες ανατολικώς τηςΤραπεζούντος περί τας εκβολάς του ομωνύμου ποταμού. Οι Οφίται είναι ελληνόφωνοιΜουσουλμάνοι απόγονοι Ελλήνων εξισλαμισθέντων κατά τα μέσα του 17ουαιώνος, την εποχήν της καταθλιπτικωτέρας Τουρκικής τυραννίας. Το υπ’ αυτώνλαλούμενον γλωσσικόν ιδίωμα έχει διαφοράς τινας από τα άλλα τοπικά ιδιώματα, ωςτον τσιτακισμόν, την αποβολήν του τελικού ν και άλλα τινά.
Το 1880 ο Ιωάννης Παρχαρίδης ενΑθήναις ευρισκόμενος υπέβαλεν εις το γλωσσικόν διαγωνισμόν του ΕλληνικούΦιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως «Γραμματικήν της διαλέκτουΤραπεζούντος», η οποία εβραβεύθη. Η γραμματική αυτή σήμερον απόκειται ενχειρόγραφω εις το Αρχείον του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς καιτα άλλα γλωσσικού και λαογραφικού περιεχομένου χειρόγραφα του Συλλόγου, ταοποία αποσταλέντα εις Αθήνας προς αντιγραφήν υπό της υπηρεσίας του Λεξικού επίεπιστροφή ευτυχώς δεν κατέστη δυνατόν να επιστραφούν ένεκα των γεγονότων τουπρώτου παγκοσμίου και εν συνεχεία Ελληνοτουρκικού πολέμου. Και ούτω σωθέντα απότην κατάσχεσιν των Τούρκων και μεταφοράν είς Άγκυραν, όπως συνέβη με τηνβιβλιοθήκην του Συλλόγου, παραμένουν εις το Αρχείον του Λεξικού.
Αλλά η σπουδαιοτέρα εργασία τουΠαρχαρίδου υπήρξεν η συλλογή γλωσσικού υλικού από τα ιδιώματα Τραπεζούντος,Κρώμνης και Όφεως, την οποίαν κατατεταγμένην εις δελτία είχε παραδώσει προς δημοσιεύσινεις το Archiv für mittel –und neugr. Philologie του Μιχαήλ Δέφνερ. Εις τούτονώφειλεν ο Παρχαρίδης διαμένων εις την οικίαν του εν Αθήναις την συμπλήρωσιν τωνδύο τελευταίων τάξεων του γυμνασίου και την διετή φοίτησιν εις την ΦιλοσοφικήνΣχολήν του Πανεπιστημίου. Διακόψας τας σπουδάς του και απέλθων εις Τραπεζούντασυνεπλήρωσεν αυτάς βραδυτέρον.
Ο Δέφνερ διακόψας την έκδοσιν τουΑρχείου χωρίς να δημοσιεύση την γλωσσικήν συλλογήν του Παρχαρίδου είχε τηνκαλήν σκέψιν να παραδώση ήδη προ του 1915 τα δελτία εις το Αρχείον τουΙστορικού Λεξικού, τα οποία συγχωνευθέντα εις το μέγα Αρχείον αυτού αποτελούνμίαν των σπουδαιοτέρων πηγών της Ποντικής διαλέκτου.
Τα εφεξής δημοσιευόμενα Ποντικάπαραμύθια ελήφθησαν από τον πρώτον τόμον του περιοδικού «Αστήρτου Πόντου», σύγγραμμα περιοδικόν εκδιδόμενον καθ’ εβδομάδα ενΤραπεζούντι υπό του Θ. Γραμματικοπούλου. Τούτου εξεδόθησαν δύο τόμοι τα έτη1885 και 1886. Σήμερον το ευρίσκει κανείς μόνον εις την Εθνικήν ΒιβλιοθήκηνΑθηνών.
1. Ατματζάς1 και η ποθίκα2(Όφεως)
Ατματζάς και η ποθίκα εποίκανεκαρτασλούκ’3. Ατματζάς εποίτσε4 πουλλία επάν’ ‘ς σήνπέτρα τσαί η ποθίκα εποίτσε επουκά5 ‘ς σήν πέτρα. Υστέρ’ ατματζάςεκατέβε τσαί έφαε τση ποθίκας τα πουλλία. Η ποθίκα ούτσ’ επόρενε6 ν’ανεβαίν’ επάν’ ‘ς σήν πέτρα να τρώη τ’ ατματζά τα πουλλία τσαί επορπάτενεεπουκατσέσ’7 τσαί έκλαιε. Έρθε βακίτ’8 τσαί ατματζάς επήενα βρίσκ’9 φαεί για τα πουλλία ‘τ’ τα’ εδάβε10 ‘ς ένακάμπο μερέα. Ετσεί ‘ς σόν κάμπο εκάθουσανε αργάτ’ τσαί έψηνανε κρέας απαντσέσ’‘ς σ’ άψιμο11. Ατματζάς παλ’ εκατέβε, επήρε ένα παρτσά12κρέας ας σ’ άψιμο απάν’ τσαί έφερεν α’ς σή φωλέα ‘τ’. Μάκερ13εκράτενε ετσεί άψιμο14. Εκολλίε15 η φωλέα ‘τ’, ερρούξανεεπουκά16 τα πουλλία ‘τ’ τσαί έφαεν ατα η ποθίκα.
2. Ο λύκος τσαί το πρόβατο(Όφεως)
Ο λύκο επλάσε17 ένα πρόβατονα τρώη α. Είπε τσαί το πρόβατο πάλ’ «έλα άφησο με, το κουζί18 μ’ακόμεν19 μικρό έν’, άς πάγω βυζαλίζ’ α20 τσαί αύριοέρχουμαι τσαί τρώς με».-«Τσαί πέ21 να βρίσκω σε;»-«Λάλει22με τσ’ εγώ ‘ρχουμαι».-«Τσαί τίλεα23 να λαλώσε;»-«Λάλει με Μάρθα».Τον πουρνό24 ο λύκο επήε ελάλεσε «έ, Μάθα!». Ετσείνο παλ’ είπε «εγώαν έμαθα έμαθα, απέ το hαρ’ ουτσέ25 να μαθάνω»
3. Ο θώπεκας26 τσι οάρκο(Όφεως)
Ένας άρκος τσ’ ένας θώπεκαςεποίκανε καρτασλούκ’27 τσαί εξέβανε ‘ς σ’ άβ’28. Επλάσεάρκο ένα πρόβατο τσαί έφερεν α’ς σή μαγαρά29, απόθε30εμένανε τσαί εποίκαν α καβουρμά τσαί έβαλαν α’ς ένα σκεύος. Ας ένα δύο ημέραςυστέρ’ επήγε άρκο ‘ς σοί χισίμους ατ’ τσαί31 ο θώπεκας απαδά μερέα32έφαε την καβουρμά τσαί εγόμωσε το σκεύος σαχτάρα33. Άντα34έρθε άρκο τσααί είδε το σκεύος, ερώτεσε τον θώπεκα «ντό έχ’ αδαμπέσ’;»35.Ετσείνος παλ’ είπε «εβρουχνάσε 36 τ’απαγκέσ’37 ηκαβουρμά, φύσα ‘το άς χάται 38 η βρούχνα»38. Άρκο παλ’εφύσεσε τσαί τα μάτα ‘τ’ εγομώθανε σαχτάρα τσαί εστραβώθε τσαί ο θώπεκαςεδώτσεν α φωτία40.
ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ
1Τουρκ. Γεράκι. 2αλεπού. 3έκαναν συντροφιά 4έκαμε. 5αποκάτω 6δε μπορούσε 7περπατούσε αποκάτω 8Τουρκ.καιρός, εποχή. 9πήγε να βρή. 10 πήγε. 11απάνω στη φωλιά. 12Τουρκ.κομμάτι. 13Τουρκ.όμως 14ήτοκολλημένη εκεί φωτιά, δηλ. αναμμένο κάρβουνο. 15πήρε φωτιά. 16έπεσανκάτω. 17έπιασε. 18Τουρκ.αρνί 19ακόμα 20ας πάω να το θηλάσω 21πού. 22κάλεσε. 23τι λογής, πώς. 24το άλλο πρωί 25από τώρα και εξής δε θαμάθω. 26τσακάλι 27συντροφιά 28βγήκαν στο κυνήγι. 29Τουρκ.σπήλαιο. 30όπου. 31Τουρκ.στους συγγενείς του. 32αποδώ μεριά. 33στάχτες. 34όταν. 35εδώ μέσα. 36μούχλιασε. 37το απάνω μέρος, ηεπιφάνεια. 38ας χαθή. 39μούχλα 40φράσ.=έφυγε